Analiza poezji

Christine

Analiza poezji

/Z portalu Polonistyka OnLine/

Podstawą analizy poezji jest omówienie wyborów dokonanych przez autora w dziedzinie języka, formy i struktury w celu osiągnięcia pożądanych efektów.

Aby napisać dobrą interpretację, należy posługiwać się fachową terminologią, opisać i zanalizować język poetycki, w tym słownictwo, fonetykę, gramatykę, strukturę wiersza.

Czym jest poezja?

Poeta dokonuje wyboru z zasobu słownictwa, form, struktur i stylów, gra i manipuluje językiem, by wyrazić siebie i swoje myśli. Często poeci używają specyficznego, indywidualnego języka, na mocy licentia poetica, co pozwala na odchylenia od ogólnie używanego wzorca stylistycznego.

Poezja przybiera rozmaite formy, niektóre wiersze "opowiadają", inne pokazują emocje, niektóre bawią lub są smutne, rymują się lub nie.

Czytając wiersz po raz pierwszy należy ustalić CEL tekstu. Wiersz może np.: bawić, opisywać, wzbudzać emocje, opowiadać historię, prowokować do myślenia, rozważań, informować, pocieszać, wyrażać smutek, być napisany z okazji święta, uroczystości.

Oczywiście, możliwe są wszelkie kombinacje tych własności i inne, nie wymienione tutaj (np. wiersz może zagrzewać do walki, przekazywać idee polityczne, nastroje społeczne itp.)

Kolejnym krokiem jest ustalenie STYLU, w jakim został napisany utwór. Może być on formalny lub nie, potoczny, patetyczny, w zależności od relacji, jaką autor chce stworzyć między sobą a czytelnikiem. Warto zaznaczyć, że choć język poezji, inaczej niż prozy, jest bardzo skondensowany, to jednak współczesna poezja bardzo często zbliża się do języka potocznego; brakuje podstawowych wyróżników poetyckości (podział na strofy, rym), co w rezultacie dyktuje całkiem inny odbiór tekstu.

NASTRÓJ, ATMOSFERA, TONACJA

Koncentrując się na środkach stylistycznych, treści i ideach poezji zapomina się często, że przede wszystkim powinna ona kreować w umyśle czytelnika określony nastrój, powinna wywierać wrażenie. Przy czym nie mówię tu o jednostkowych "odczuciach" na temat wiersza, ale o konkretnych sygnałach umieszczonych w tekście, które pozwalają określić tonację, jedyny w swoim rodzaju "głos" wiersza. Wiersz może być utrzymany w TONIE: zabawowym, spokojnym, poważnym, intymnym, niebiańskim, niefrasobliwym, religijnym, osobistym, wartościującym, uroczystym, tęsknym, pełnym zadumy, mrocznym, ostrym, uszczypliwym, sardonicznym, melancholijnym, kpiącym, ironicznym, sarkastycznym, filozoficznym, dramatycznym, frywolnym, bezosobowym, grozy itd.

NASTRÓJ jest ściśle połączony z tonacją utworu, jednak nie jest z nią tożsamy. Odnosi się do atmosfery kreowanej przez wiersz. Określona tonacja wywołuje określony nastrój.

Podczas egzaminu należy nie tylko określić nastrój czy tonację, ale także wskazać środki językowe użyte przez poetę do ich stworzenia.

FORMA wiersza to, najprościej mówiąc, sposób, w jaki tekst został rozmieszczony na papierze, oraz motywowana gatunkiem treść. Mamy wiersze stroficzne i stychiczne, wielką rozmaitość strof (dystych, tercyna, oktawa itp.), wiersze wolne, białe, sonety, pieśni, fraszki, treny... Poszczególne gatunki niosą ze sobą rozmaite uwarunkowania - tradycja nakazuje np., by sonet był zbudowany z 4 strof, dwie pierwsze mają być opisowe, dwie następne refleksyjne... Poeta dokonując wyboru FORMY wysyła konkretne sygnały w kierunku odbiorcy, który powinien być świadom uwarunkowań historycznych czy teoretycznych danego gatunku. Jednym słowem: wybór FORMY jest jednym z ważniejszych elementów implikujących określone treści i, co ważniejsze, ściśle oznaczony układ tych treści w dziele.

FORMA wiersza to nie tylko określony gatunek. To także jego kształt leksykalny, gramatyka i składnia tekstu. Czy używane przez autora rzeczowniki rzeczowniki są konkretne, czy abstrakcyjne? Występuje mnogość określeń (przymiotników, przysłówków) czy może raczej wzmaga się dynamika tekstu przez zastosowanie wielu czasowników? Zdania są długie, rozbudowane, mieszczą się w jednym czy w kilku wersach, neologizmy, archaizmy, dialektyzmy - są ozdobnikiem czy jednym z najważniejszych elementów tekstu? Inwersja szyku to dominanta stylistyczna czy jednorazowe położenie akcentu na ważne słowa? Środki interpunkcyjne - są czy ich nie ma? Paralelizm składniowy, elipsy, anafory i epifory - dobre rozpoznanie tych i innych zabiegów językowych i określenie ich funkcji w tekście pozwala na zbadanie, jak dany wiersz "pracuje" (works), jak jego struktury oddziałują na czytelnika i jakiego rodzaju odczytań wymaga określona struktura.

ŚRODKI STYLISTYCZNE

Oto najbardziej popularne środki stylistyczne: metafora, symbol, metonimia i synekdocha, porównanie, personifikacja, animizacja, paradoks, antyteza, oksymoron, pytanie retoryczne, powtórzenie, paralelizm składniowy, elipsa, parafraza, anafora, epifora, aliteracja, apostrofa, onomatopeja, hiperbola, ironia, groteska.

Podczas analizy należy także zwrócić uwagę na brzmienie tekstu, jego "muzyczność", rodzaje rymów, średniówki, cezury...

Bardzo ważnym aspektem dobrej interpretacji jest umiejętne połączenie analizy językowej i "literackiej". Nie można wskazywać środków stylistycznych bez zaznaczenia ich roli w tekście. Pamiętajmy, że przykłady z wiersza ilustrują problem poruszany w pierwszej części "zdania krytycznego". Wymienienie jak największej ilości środków stylistycznych nie może być celem samym w sobie!